Het gezwans over de ANS

Op 20 april kwam de derde, herziene versie van de Algemene Nederlandse Spraakkunst online. De vorige editie verscheen in 1997 als boek en vanaf 2002 ook online. De ANS is nu beschikbaar in een volledig vernieuwde digitale omgeving, met betere zoekmogelijkheden. Drie grote hoofdstukken zijn al herwerkt, de rest staat gepland voor de komende jaren.

Hoewel de ANS in de eerste plaats beschrijvend is en niet voorschrijvend, is het een belangrijke gids voor een correct gebruik van onze taal, die we hier ook als norm gebruiken (zie onze spelregels).

Hoe de Vlaamse pers de mist inging

De update is dus gewoon een leuk nieuwtje voor taalminnenden, maar de manier waarop de Vlaamse kranten het brachten, zette veel kwaad bloed.

De pers focuste uitsluitend op de 'versoepelingen' in de regels die ze meenden gespot te hebben. Het onderscheid tussen 'hen' en 'hun' zou wegvallen, een dubbele negatie zou voortaan toegestaan zijn, bijwoorden zouden naar willekeur verbogen mogen worden en 'als' in de overtreffende trap zou nu correct zijn. Op de website van HLN staat zelfs een filmpje waarin ze een school bezoeken en de lerares zo ver krijgen dat ze haar leerlingen vertelt dat de oude regels niet meer gelden (en dat de toetsen dan ook veel gemakkelijker zullen worden). De vermeende grammaticaversoepelingen brachten daarop een storm van negatieve reacties teweeg op sociale media.

Rechtzetting door experten

VRT-taaladviseur Ruud Hendrickx maakte zich op zijn blog behoorlijk kwaad over die lichtzinnige persberichten.'Kranten, haal het nepnieuws over de ANS van jullie site. De ANS zegt dat er verschillende soorten Nederlands bestaan. In de informele taal is dat onderscheid tussen als en dan niet altijd aanwezig. Als je dat onderscheid toch wil maken, doe gerust. In artikelen en boeken pas je de regel van het onderscheid beter wel toe, maar dat is iets helemaal anders dan een informele babbel.'

Ook Steven Delarue, beleidsmedewerker taal en diversiteit aan Onderwijscentrum Gent, haalde in een opiniestuk in Knack hard uit naar de clickbaitpers. 'Stop taal in te zetten als een wapen om verdeeldheid te zaaien. Dat is niet alleen luie journalistiek, het is ook het bewust verdraaien van een boodschap om er meer lezers en reacties mee aan te trekken. Dat soort gestook is uiteraard verre van nieuw, maar maakt me extra kwaad als het over taal gaat. De nieuwe spraakkunst beschrijft vooral ook nieuwe teksten en genres, en werpt daardoor een breder, uitgebreider licht op taalkundige fenomenen die vroeger onderbelicht gebleven waren.'

Tijd voor een factcheck

Wat de kranten schreven

1. (kop) Waarom 'groter als' plots algemeen Nederlands blijkt te zijn (tot spijt van wie het benijdt)
2. Zeg je 'Ik mag hier nooit niets', dan mag je de boze blikken van grammaticadictators vanaf nu negeren.
3. Het maakt volgens de nieuwe regels helemaal niet meer uit wat je kiest. 'Ik heb hun gezien' is voortaan net zo juist als 'Ik heb hen gezien'.
4. Een heel grote neus, dus. Maar in de praktijk hoor je al eeuwen 'een hele grote neus'. Daar is niets verkeerd mee.

Wat de ANS werkelijk zegt

1. Het voegwoord als is in deze functie niet voor alle taalgebruikers aanvaardbaar. Voor velen is dan zelfs een sjibbolet voor correct Nederlands. Wie moeilijkheden op dit gebied wil vermijden, kan zich daarom beter van het gebruik van ongelijkheid-aanduidend als onthouden.
2. Dubbele ontkenningen als in 'op een zeemansgraf staan nooit geen rode rozen' gelden als zeer informeel en passen niet in verzorgde schrijftaal.
3. Bij hen en hun wordt in geschreven taal soms een syntactisch onderscheid gemaakt, dat overigens in de praktijk zelden consequent toegepast wordt: hen moet gebruikt worden als lijdend en oorzakelijk voorwerp en na voorzetsels, hun als meewerkend voorwerp (zonder voorzetsel) en als ondervindend voorwerp.
4. Sommige van die woorden kunnen, als ze als interne bijwoordelijke bepaling dienst doen bij een verbogen adjectief, zelf een buigings-e aannemen. Dat komt met name in informele spreektaal voor, bijvoorbeeld:
   - We hebben een hele lange wandeling gemaakt. {informeel}
   - Het was een erge leuke vakantie. {informeel}

Alleen de dubbele negatie wordt trouwens in een van de herziene hoofdstukken behandeld. Voor de andere kwesties is aan de tekst geen letter gewijzigd ten opzichte van editie 1997.

Voor Kameleons verandert er niets

Als iemand op ons een beroep doet, is het per definitie de bedoeling dat we verzorgde schrijftaal hanteren. Toch in de meeste gevallen: we schrijven natuurlijk even graag een speech of presentatie, en die zal dan wel in spreektaal opgesteld zijn, maar het blijft nog altijd verzorgde spreektaal.